بسم الله الرحمن الرحیم

پیرمردی نود و چهار ساله به نام عنوان بصری، در پی جستن راه کمال و پی بردنِ به شیوه ی طیّ آن، به محضر امام صادق علیه السّلام می رسد و آن حضرت نکات معرفتی عمیق و دستورالعمل های سلوکی ارزشمندی را برای او بیان می فرمایند.

در ادامه ی مطلب متن عربی و ترجمه فارسی حدیث عنوان بصری رو میخونیم. و ان شاءالله در مطالب بعدی یه شرح مختصری از حدیث (که در واقع گفته استادم به خط من است) رو واستون میذارم.

بعدا نوشت: آیت الله قاضی روایت عنوان بصری را به شاگردان توصیه و می فرمودند: آن را در جیب خود داشته و هفته ای یکی دو بار آن را مطالعه نمایید.

 متن عربی حدیث:

 «أَقُولُ وَجَدْتُ بِخَطِّ شَیْخِنَا الْبَهَائِیِّ قَدَّسَ اللَّهُ رُوحَهُ مَا هَذَا لَفْظُهُ قَالَ الشَّیْخُ شَمْسُ الدِّینِ مُحَمَّدُ بْنُ مَکِّیٍّ نَقَلْتُ مِنْ خَطِّ الشَّیْخِ أَحْمَدَ الْفَرَاهَانِیِّ رَحِمَهُ اللَّهُ عَنْ عُنْوَانَ الْبَصْرِیِّ وَ کَانَ شَیْخاً کَبِیراً قَدْ أَتَى عَلَیْهِ أَرْبَعٌ وَ تِسْعُونَ سَنَةً قَالَ کُنْتُ أَخْتَلِفُ إِلَى مَالِکِ بْنِ أَنَسٍ سِنِینَ فَلَمَّا قَدِمَ جَعْفَرٌ الصَّادِقُ ع الْمَدِینَةَ اخْتَلَفْتُ إِلَیْهِ وَ أَحْبَبْتُ أَنْ آخُذَ عَنْهُ کَمَا أَخَذْتُ عَنْ مَالِکٍ فَقَالَ لِی یَوْماً إِنِّی رَجُلٌ مَطْلُوبٌ وَ مَعَ ذَلِکَ لِی أَوْرَادٌ فِی کُلِّ سَاعَةٍ مِنْ آنَاءِ اللَّیْلِ وَ النَّهَارِ فَلَا تَشْغَلْنِی عَنْ وِرْدِی وَ خُذْ عَنْ مَالِکٍ وَ اخْتَلِفْ‏ إِلَیْهِ کَمَا کُنْتَ تَخْتَلِفُ إِلَیْهِ فَاغْتَمَمْتُ مِنْ ذَلِکَ وَ خَرَجْتُ مِنْ عِنْدِهِ وَ قُلْتُ فِی نَفْسِی لَوْ تَفَرَّسَ فِیَّ خَیْراً لَمَا زَجَرَنِی عَنِ الِاخْتِلَافِ إِلَیْهِ وَ الْأَخْذِ عَنْهُ فَدَخَلْتُ مَسْجِدَ الرَّسُولِ ص وَ سَلَّمْتُ عَلَیْهِ ثُمَّ رَجَعْتُ مِنَ الْغَدِ إِلَى الرَّوْضَةِ وَ صَلَّیْتُ فِیهَا رَکْعَتَیْنِ وَ قُلْتُ أَسْأَلُکَ یَا اللَّهُ یَا اللَّهُ أَنْ تَعْطِفَ عَلَیَّ قَلْبَ جَعْفَرٍ وَ تَرْزُقَنِی مِنْ عِلْمِهِ مَا أَهْتَدِی بِهِ إِلَى صِرَاطِکَ الْمُسْتَقِیمِ وَ رَجَعْتُ إِلَى دَارِی مُغْتَمّاً وَ لَمْ أَخْتَلِفْ إِلَى مَالِکِ بْنِ أَنَسٍ لِمَا أُشْرِبَ قَلْبِی مِنْ حُبِّ جَعْفَرٍ فَمَا خَرَجْتُ مِنْ دَارِی إِلَّا إِلَى الصَّلَاةِ الْمَکْتُوبَةِ حَتَّى عِیلَ صَبْرِی فَلَمَّا ضَاقَ صَدْرِی تَنَعَّلْتُ وَ تَرَدَّیْتُ وَ قَصَدْتُ جَعْفَراً وَ کَانَ بَعْدَ مَا صَلَّیْتُ الْعَصْرَ فَلَمَّا حَضَرْتُ بَابَ دَارِهِ اسْتَأْذَنْتُ عَلَیْهِ فَخَرَجَ خَادِمٌ لَهُ فَقَالَ مَا حَاجَتُکَ فَقُلْتُ السَّلَامُ عَلَى الشَّرِیفِ فَقَالَ هُوَ قَائِمٌ فِی مُصَلَّاهُ فَجَلَسْتُ بِحِذَاءِ بَابِهِ فَمَا لَبِثْتُ إِلَّا یَسِیراً إِذْ خَرَجَ خَادِمٌ فَقَالَ ادْخُلْ عَلَى بَرَکَةِ اللَّهِ فَدَخَلْتُ وَ سَلَّمْتُ عَلَیْهِ فَرَدَّ السَّلَامَ وَ قَالَ اجْلِسْ غَفَرَ اللَّهُ لَکَ فَجَلَسْتُ فَأَطْرَقَ مَلِیّاً ثُمَّ رَفَعَ رَأْسَهُ وَ قَالَ أَبُو مَنْ قُلْتُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ قَالَ ثَبَّتَ اللَّهُ کُنْیَتَکَ وَ وَفَّقَکَ یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ مَا مَسْأَلَتُکَ فَقُلْتُ فِی نَفْسِی لَوْ لَمْ یَکُنْ لِی مِنْ زِیَارَتِهِ وَ التَّسْلِیمِ غَیْرُ هَذَا الدُّعَاءِ لَکَانَ کَثِیراً ثُمَّ رَفَعَ رَأْسَهُ ثُمَّ قَالَ مَا مَسْأَلَتُکَ فَقُلْتُ سَأَلْتُ اللَّهَ أَنْ یَعْطِفَ قَلْبَکَ عَلَیَّ وَ یَرْزُقَنِی مِنْ عِلْمِکَ وَ أَرْجُو أَنَّ اللَّهَ تَعَالَى أَجَابَنِی فِی الشَّرِیفِ مَا سَأَلْتُهُ فَقَالَ یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ لَیْسَ الْعِلْمُ بِالتَّعَلُّمِ إِنَّمَا هُوَ نُورٌ یَقَعُ فِی قَلْبِ مَنْ یُرِیدُ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى أَنْ یَهْدِیَهُ فَإِنْ أَرَدْتَ الْعِلْمَ فَاطْلُبْ أَوَّلًا فِی نَفْسِکَ حَقِیقَةَ الْعُبُودِیَّةِ وَ اطْلُبِ الْعِلْمَ بِاسْتِعْمَالِهِ وَ اسْتَفْهِمِ اللَّهَ یُفْهِمْکَ قُلْتُ یَا شَرِیفُ فَقَالَ قُلْ یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ قُلْتُ یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ مَا حَقِیقَةُ الْعُبُودِیَّةِ قَالَ ثَلَاثَةُ أَشْیَاءَ أَنْ لَا یَرَى الْعَبْدُ لِنَفْسِهِ فِیمَا خَوَّلَهُ اللَّهُ مِلْکاً لِأَنَّ الْعَبِیدَ لَا یَکُونُ لَهُمْ مِلْکٌ یَرَوْنَ الْمَالَ مَالَ اللَّهِ یَضَعُونَهُ حَیْثُ أَمَرَهُمُ اللَّهُ بِهِ وَ لَا یُدَبِّرُ الْعَبْدُ لِنَفْسِهِ تَدْبِیراً وَ جُمْلَةُ اشْتِغَالِهِ فِیمَا أَمَرَهُ تَعَالَى بِهِ وَ نَهَاهُ عَنْهُ فَإِذَا لَمْ یَرَ الْعَبْدُ لِنَفْسِهِ فِیمَا خَوَّلَهُ اللَّهُ تَعَالَى مِلْکاً هَانَ عَلَیْهِ الْإِنْفَاقُ فِیمَا أَمَرَهُ اللَّهُ تَعَالَى أَنْ یُنْفِقَ فِیهِ وَ إِذَا فَوَّضَ الْعَبْدُ تَدْبِیرَ نَفْسِهِ عَلَى مُدَبِّرِهِ هَانَ عَلَیْهِ مَصَائِبُ الدُّنْیَا وَ إِذَا اشْتَغَلَ الْعَبْدُ بِمَا أَمَرَهُ اللَّهُ تَعَالَى وَ نَهَاهُ لَا یَتَفَرَّغُ مِنْهُمَا إِلَى الْمِرَاءِ وَ الْمُبَاهَاةِ مَعَ النَّاسِ فَإِذَا أَکْرَمَ اللَّهُ الْعَبْدَ بِهَذِهِ الثَّلَاثَةِ هَان عَلَیْهِ الدُّنْیَا وَ إِبْلِیسُ وَ الْخَلْقُ وَ لَا یَطْلُبُ الدُّنْیَا تَکَاثُراً وَ تَفَاخُراً وَ لَا یَطْلُبُ مَا عِنْدَ النَّاسِ عِزّاً وَ عُلُوّاً وَ لَا یَدَعُ أَیَّامَهُ بَاطِلًا فَهَذَا أَوَّلُ دَرَجَةِ التُّقَى قَالَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى تِلْکَ الدَّارُ الْآخِرَةُ نَجْعَلُها لِلَّذِینَ لا یُرِیدُونَ عُلُوًّا فِی الْأَرْضِ وَ لا فَساداً وَ الْعاقِبَةُ لِلْمُتَّقِینَ قُلْتُ یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ أَوْصِنِی قَالَ أُوصِیکَ بِتِسْعَةِ أَشْیَاءَ فَإِنَّهَا وَصِیَّتِی لِمُرِیدِی الطَّرِیقِ إِلَى اللَّهِ تَعَالَى وَ اللَّهَ أَسْأَلُ أَنْ یُوَفِّقَکَ لِاسْتِعْمَالِهِ ثَلَاثَةٌ مِنْهَا فِی رِیَاضَةِ النَّفْسِ وَ ثَلَاثَةٌ مِنْهَا فِی الْحِلْمِ وَ ثَلَاثَةٌ مِنْهَا فِی الْعِلْمِ فَاحْفَظْهَا وَ إِیَّاکَ وَ التَّهَاوُنَ بِهَا قَالَ عُنْوَانُ فَفَرَّغْتُ قَلْبِی لَهُ فَقَالَ أَمَّا اللَّوَاتِی فِی الرِّیَاضَةِ فَإِیَّاکَ أَنْ تَأْکُلَ مَا لَا تَشْتَهِیهِ فَإِنَّهُ یُورِثُ الْحِمَاقَةَ وَ الْبُلْهَ وَ لَا تَأْکُلْ إِلَّا عِنْدَ الْجُوعِ وَ إِذَا أَکَلْتَ فَکُلْ حَلَالًا وَ سَمِّ اللَّهَ وَ اذْکُرْ حَدِیثَ الرَّسُولِ ص مَا مَلَأَ آدَمِیٌّ وِعَاءً شَرّاً مِنْ بَطْنِهِ فَإِنْ کَانَ وَ لَا بُدَّ فَثُلُثٌ لِطَعَامِهِ وَ ثُلُثٌ لِشَرَابِهِ وَ ثُلُثٌ لِنَفَسِهِ وَ أَمَّا اللَّوَاتِی فِی الْحِلْمِ فَمَنْ قَالَ لَکَ إِنْ قُلْتَ وَاحِدَةً سَمِعْتَ عَشْراً فَقُلْ إِنْ قُلْتَ عَشْراً لَمْ تَسْمَعْ وَاحِدَةً وَ مَنْ شَتَمَکَ فَقُلْ لَهُ إِنْ کُنْتَ صَادِقاً فِیمَا تَقُولُ فَأَسْأَلُ اللَّهَ أَنْ یَغْفِرَ لِی وَ إِنْ کُنْتَ کَاذِباً فِیمَا تَقُولُ فَاللَّهَ أَسْأَلُ أَنْ یَغْفِرَ لَکَ وَ مَنْ وَعَدَکَ بِالْخَنَا فَعِدْهُ بِالنَّصِیحَةِ وَ الرِّعَاءِ وَ أَمَّا اللَّوَاتِی فِی الْعِلْمِ فَاسْأَلِ الْعُلَمَاءَ مَا جَهِلْتَ وَ إِیَّاکَ أَنْ تَسْأَلَهُمْ تَعَنُّتاً وَ تَجْرِبَةً وَ إِیَّاکَ أَنْ تَعْمَلَ بِرَأْیِکَ شَیْئاً وَ خُذْ بِالِاحْتِیَاطِ فِی جَمِیعِ مَا تَجِدُ إِلَیْهِ سَبِیلًا وَ اهْرُبْ مِنَ الْفُتْیَا هَرَبَکَ مِنَ الْأَسَدِ وَ لَا تَجْعَلْ رَقَبَتَکَ لِلنَّاسِ جِسْراً قُمْ عَنِّی یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ فَقَدْ نَصَحْتُ لَکَ وَ لَا تُفْسِدْ عَلَیَّ وِرْدِی فَإِنِّی امْرُؤٌ ضَنِینٌ بِنَفْسِی وَ السَّلامُ عَلى‏ مَنِ اتَّبَعَ الْهُدى‏».

مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج1، ص 224، موسسه الوفا، بیروت، 1404هـ ق،

علامه مجلسی در کتاب شریف بحارالانوارنوشته است، به خطّ شیخمان بهایی حدیثی یافتم که عبارت آن این است.شیخ شمس الدین محمدبن مکّی گفت این روایت را ازدستخطّ شیخ احمد فراهانی که رحمت خدا بر او باد، ازعنوان بصری که پیرمردی کهن سال بودکه نود و چهار سال از عمرش گذشته بود، نقل میکنم.

عنوان بصری گفت: سالها بود نزد مالک بن انس آمد و شد میکردم. هنگامی که امام جعفر صادق علیه السلام به مدینه وارد شدند، نزد ایشان رفت و آمد کردم و دوست داشتم همان گونه که از مالک مطالبی گرفته بودم، از ایشان نیز حقایقی بیاموزم. امام صادق علیه السلام روزی به من فرمودند: من مردی هستم که دستگاه حکومت در پی من است (همه ی مردم طالب ارتباط با من میباشند و سرم شلوغ است و وقت ندارم.) علاوه بر آن برای هر ساعت از شبانه روز اوراد و اذکاری دارم که باید به جا آورم؛ پس مرا از اوراد و اذکارم باز مدار و همانگونه که تا کنون از مالک علوم را دریافت مینمودی و نزد او آمد و شد میکردی، ازاین پس نیز از او بگیر و نزد او رفت و آمد کن. از این سخن امام اندوهگین شدم و از نزد آن حضرت بیرون آمدم درحالی که در درون، با خودم گفتم: اگر حضرت در من خیری می یافتند مرا از آمد و شد نزد خود و کسب علوم از محضر خویش نهی نمیکردند و محروم نمی ساختند. پس به مسجد پیامبر صل الله علیه و اله و سلم وارد شدم و بر آن حضرت سلام کردم [و بیرون آمدم]. فردای آن روز به روضه بازگشتم و در آن محل دو رکعت نماز گزاردم و عرضه داشتم: یا الله یا الله از تو درخواست میکنم قلب امام جعفر صادق علیه السلام را به من متوجه و متمایل سازی و از علم ایشان آنچه را به وسیله ی آن به صراط مستقیم و راه راست تو هدایت یابم، روزی ام کنی. آنگاه اندوهگین به خانه ام بازگشتم و به خاطر شراب محبت امام صادق علیه السلام که قلبم نوشیده بود، دیگر به نزد مالک بن انس آمد و شد نکردم و جز برای نمازهای واجب، از خانه ام بیرون نیامدم؛ تا اینکه صبرم به سر آمد. هنگامی که سینه ام تنگ شد، کفشهایم را به پا کردم و جامه ام را پوشیدم و عزم خانه ی امام صادق علیه السلام کردم و این در زمانی بود که نماز عصر را به جا آورده بودم.

هنگامی که به در خانه ی حضرت رسیدم، اذن ورود خواستم. در پی آن، خدمتکار حضرت بیرون آمد و گفت: چه میخواهی؟ گفتم: عرض سلامی به خدمت شریف. گفت: حضرت در محلّ نماز خویش به نمازایستاده و مشغول نمازند. در درگاه خانه ی حضرت نشستم. اندکی نگذشته بود که خدمتکار بیرون آمد و گفت: برکت الهی بر تو، وارد شو. داخل شدم و به حضرت سلام کردم. حضرت پاسخ سلامم را دادند و فرمودند: خدا تورا بیامرزد، بنشین. نشستم. حضرت زمان کوتاهی به حالت تفکّر سر به زیر انداختند و سپس سر خود را بالا آوردند و فرمودند: کنیه ات چیست؟عرض کردم: اباعبدالله. فرمودند: ای اباعبدالله! خدا کنیه ات را ثابت بدارد و توفیق نصیبت ساخته و موفّقت بدارد؛ چه خواسته ای داری؟ ـ در دلم گفتم اگر از دیدار و عرض سلام به محضر حضرت جز همین دعایی که در حقّ من فرمودند، چیزی عایدم نشود، باز هم بهره ی زیادی نصیبم شده است. سپس حضرت سر خویش را بالا آوردند و [مجدداً] فرمودند: چه خواسته ای داری؟عرض کردم: از خداوند درخواست کردم قلب شما را به من متوجه و مهربان کند و از علم شما به من روزی فرماید و امیدوارم خداوند متعال آنچه را در مورد شریف خواسته ام، اجابت کرده باشد.

حضرت فرمودند: ای اباعبدالله! علم به فراگیری و درس آموزی نیست. علم منحصراً نوری است که خداوند در قلب هر کس که بخواهد هدایتش فرماید، قرار میدهد. پس اگر قصد کرده ای به علم نایل شوی، ابتداحقیقت عبودیت و بندگی را در جان خویش طلب کن و علم را با به کاربستن آن بطلب و از خدا بخواه به تو بفهماند،که خواهد فهماند.

عرض کردم: ای شریف! حضرت فرمودند: بگو ای اباعبدالله. عرض کردم: ای اباعبدالله! حقیقت عبودیت و بندگی چیست؟

فرمودند: سه چیزاست؛ [نخست] این که بنده در آنچه خداوند به او عطا کرده است [برای خویش] مِلکیّتی نبیند؛ زیرا بندگان و بردگان مِلک و دارایی ندارند. مال را مال خدا میبینند و در جایی که به آنها فرمان داده است، قرار میدهند ومصرف میکنند. [دوم این که] بنده برای خویش تدبیر و مصلحت اندیشی نمیکند. [سوم این که]همه ی مشغولیت او به آنچه خدای تعالی او را به آن فرمان داده یا از آن نهی کرده است، منحصر میباشد.

هنگامی که بنده در آنچه خدای تعالی به او عطا کرده است [برای خویش] مِلکیّتی نبیند، انفاق کردن در موردی که خدای تعالی به او فرمان داده است انفاق کند، برای او آسان و سبک میشود. و هنگامی که بنده تدبیرخویش را به مدبر خود واگذار نماید، مصیبتهای دنیا بر او سبک و آسان می شود. و هنگامی که بنده به آنچه خدای تعالی به او امر کرده یا از آن نهی کرده است، مشغول شود، برای پرداختن به جدل و فخرفروشی با مردمان، فراغتی نمی یابد.

پس آنگاه که خداوند بنده ای را به این سه خصلت گرامی داشت، دنیا و ابلیس و خلایق برای او سبک و کم اهمیت و بی اثر می شوند و به قصد افزون طلبی و فخرفروشی در طلب دنیا برنمی آید و آنچه را نزد مردم است، به قصد عزّت یافتن و برتری جویی، طلب نمیکند و روزهای عمر خویش را به بطالت و بیهودگی رها نمیکند. و این نخستین درجهی تقوا است. خدای تبارک و تعالی می فرماید: «این خانه ی آخرت است که آن رابرای کسانی قراردادهایم که در زمین درپی تفوّق و برتری و فساد و تباهی نیستند و عاقبت، ازآن تقواپیشگان است».سوره ی قصص،آیه ی83

عرض کردم: ای اباعبدالله! توصیه ای به من بفرمائید. حضرت فرمودند: تو را به نُه چیز توصیه میکنم و هرآینه آنها توصیه ی من به کسانی است که قصد طی طریق بندگی حضرت حق را دارند؛ و از خداوند درخواست میکنم تو را در به کار بستن آنها موفّق بدارد. سه تا از آنها در زمینه ی ریاضت نفس است و سه مورد از آنها در زمینه ی حلم و بردباری است و سهت ا از آنها در زمینه ی علم و دانش است؛ پس آنها را حفظ کن و از این که در مورد آنها سستی کنی، برحذرباش.

عنوان گفت: قلبم را برای توصیه های حضرت فارغ ساختم.

حضرت فرمودند: اما چیزهایی که در مورد ریاضت است، [نخست] بر حذرباش از این که چیزی را که به آن اشتها نداری بخوری؛ که هر آینه آن حماقت و بلاهت برجا میگذارد. [دوم این که] جز هنگام گرسنگی مخور. [سوم این که] هنگامی که میخوری، حلال بخور و نام خدا را ببر و این حدیث رسول خدا صل الله علیه و اله و سلم را به یاد آور که: «انسان ظرفی بدتر از شکم خود را پر نکرده است. پس اگر گریزی از خوردن نداشتی، یک سوم [معده را] برای غذایش و یک سوم را برای نوشیدنی اش و یک سوم را برای تنفّسش اختصاص ده.»

اما مواردی که در زمینه ی حلم و بردباری است، [نخست این که]کسی که به تو گفت: اگر یکی بگویی ده تا خواهی شنید؛ به او بگو: اگر ده تا بگویی یکی هم نخواهی شنید. [دوم این که] کسی که به تو ناسزا گفت، به او بگو: اگر در آنچه میگویی صادقی، از خدا میخواهم مرا ببخشد و اگر در آنچه میگویی کاذبی، از خدا میخواهم تو را ببخشد. [سوم این که] اگر کسی تو را به دشنام دادن تهدید کرد، او را به خیرخواهی و مراعات وعده بده.

اما مواردی که در زمینه ی علم است. [نخست این که] آنچه را نمیدانی از دانایان بپرس. [دوم این که] بر حذر باش که برای اذیت و به زحمت افکندن و یا محک زدن و امتحان کردن، از ایشان سؤال کنی. [سوم این که] برحذر باش از این که در مورد چیزی، به نظر و رأی خودت عملکنی! و در آنچه راهی برای مراعات جانب احتیاط دارد، جانب احتیاط را نگاه دار و از فتوا دادن بگریز همان گونه که از شیر [درنده] میگریزی و گردن خود را پلی برای مردم قرار نده.

ای اباعبدالله از نزد من برخیز، که هرآینه به اقتضای خیرخواهی درحقّ تو عمل کردم؛ و ورد و ذکرم را خراب نکن، که هرآینه من در مورد خودم شخصی بخیلم؛ و سلام و درود بر آن کس باد که از هدایت پیروی کند .

نوشته شده در شنبه 91/12/12ساعت 12:45 صبح توسط یاس نظرات ( ) |